چهارشنبه 90 خرداد 4 , ساعت 4:47 عصر
مکان زندگی امام زمان (ع)
یکی از سؤالاتی که درباره ی وجود مقدس حضرت صاحب الامر امام زمان (ع) مطرح است محل زندگی امام زمان (ع) است که آیا جای مشخصی هست ، یعنی آیا در یک نقطه ثابت و مشخص زندگی می کنند و مثل دیگر انسان ها دارای اهل و عیال و زندگی هم هستند یا خیر ؟
درباره ی نکته دوم که آیا امام زمان (ع) نیز مثل سایر افراد مؤمن تشکیل خانواده داده است یا نه ، دو جواب در این مورد وجود دارد :
اول : از آنجایی که مسأله ازدواج و تشکیل خانواده به عنوان یکی از اساسی ترین مسائل مؤمن و سنت نبوی است ، عادتا نباید امام زمان (ع) از این سنت مهم رویگردان باشد و سرباز زند ، باید مثل دیگر مؤمنین بلکه به عنوان امامی که همه ی سنت های الهی را انجام می دهد این امر را هم انجام داده باشد .
دوم : این که در برخی از روایات هم به این مطلب اشاره شده که امام زمان (ع) دارای اهل و عیال است ، گر چه روایاتی هم دیده می شود که تصریح به عدم آن دارند لذا بعضی معتقدند آن حضرت ازدواج نکرده است و دلایلی برای اثبات عقیده خود ارائه می کنند .
اما اگر امام زمان (ع) دارای خانواده است چگونه می شود ما این خانواده را نشناسیم ؟ در این نکته بحث مفصلی است که در کتب مفصل در مورد امام زمان (ع)مطرح شده است که می توان به آن ها مراجعه نمود .
در دعای ندبه این جمله به زبان همه ی افراد جاری است : « أین استقرت بک النوی ؛ بل أی أرض تقلک أو ثری ؟! أبرضوی أو غیرها ، أم ذی طوی ؟! عزیز علی أن أری الخلق و لا تری ، و لا أسمع لک حسیسا و لا نجوی ! ؛ (1) ای امام زمان در کجا هستی ، کدام سرزمین تو را در برگرفته است ، آیا در رضوی هستی ؟ یا در غیر آنجا ؟ آیا در « ذی طوی » هستی ؟ برای ما بسیار گران است که همه را ببینیم ولی تو دیده نشوی و از تو هیچ نه می شنویم و نه تو را می بینیم و نه احساسی از صدای تو داریم » .
این درد دلی است در دعای ندبه که به ساحت مقدس امام زمان (ع) شده است ؛ یعنی راجع به محل استقرار و محل زندگی ایشان سؤال می شود و جواب این است که ما نمی دانیم کجا هستی .
نکته مهمی که در ارتباط با زندگی و محل زندگی امام زمان (ع) در کتب تاریخی مطرح شده که بر سر زبان ها هم افتاده ؛ مثلا داستان جزیره ی خضراء آیا واقعا چنین چیزی صحت دارد ؟
در بعضی از کتب مثل بحارالانوار علامه مجلسی وکتاب نجم الثاقب مرحوم علامه محدث نوری و دیگر مآخذ ، مطالبی راجع به جزیره ی خضرا وارد شده است که شرح آن را مطرح نمی کنم ، اما چیزی که هست این داستان در میان شخصیت های برجسته ، موافقان و مخالفانی دارد که امام زمان (ع) در یک جایگاهی تحت عنوان جزیره ی خضرا زندگی کنند .
اما درباره ی موضوع کوه رضوی یا ذی طوی در بعضی منابع ، از جمله همین فراز از دعای ندبه راجع به کوه رضوی یا ذی طوی بحث به میان آمده است . آیا واقعا حضرت در کوه رضوی و ذی طوی زندگی می کند ؟
البته کوه رضوی و ذی طوی ازکوه های اطراف مدینه هستند که به عنوان نقاط مقدس به حساب می آیند و مردم به آنجا توجه می کنند . شاید وقتی هم امام زمان (ع) در آنجا رؤیت شده باشد ، اما به این معنی که در آنجا زندگی کند ، به صورت قطعی مورد قبول نیست .
نکته دیگری که باز در افکار عموم مطرح است ، سردابی است که در کنار حرم مطهر امام هادی و امام عسکری (علیهما السلام ) در شهر سامرا قرار دارد ؛ آنجا سردابی است که اکنون آنجا را زیارت می کنند ، بعضی ها فکر می کنند یا معتقدند که امام زمان (ع) در آنجا مخفی شده است .آیا واقعا این طور است؟ این هم معقول و مقبول به نظر نمی رسد ، البته خود سرداب به دلیل این که هم محل زندگی امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) بوده و هم امام زمان (ع) در آنجا متولد شده ، جایگاه مقدسی است . و یکی از مصادیق آیه شریفه است که می فرماید : ( فی بیوت أذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الأصال ) (1) که درباره ی خانه پیامبر اکرم (ص) است و خانه ائمه معصومین (علیهم الاسلام) هم جزو مصادیق این آیه به حساب می آیند . پس شاید از جمله مصادیق آن همین جایگاه و سردابی است که در سامرا وجود دارد ، اما نه عنوان این که امام زمان (ع) در آنجا پنهان باشد . از این جهت این مسأله توسط صاحب نظران مورد دفاع نیست .
به هر ترتیب ، نکته ای که اینجا قابل بحث است این است که آیا امام زمان (ع) پنهان است و در معرض دید حاضر نمی شود و یا پنهان نیست و زندگی ناشناخته ای دارد که دیگران ممکن است او را ببینند ولی او را نشناسند ؟
از روایات در این باب هر دو نظر را می توان دریافت ، اما آنچه را که غالب روایات و نظرات به آن توجه دارند این است که امام زمان (ع) از دید همه پنهان نیست ، امام زمان (ع) به آن معنی نیست ، به تعبیر حضرت آیت الله حسن زاده آملی که فرمودند « ما غایبیم ، او غایب نیست » او هر وقتی که بخواهد می تواند هر کجا و هر کسی را ببیند ، این ما هستیم که نمی توانیم هر وقتی که اراده کنیم او را ببینیم .
در دعای ندبه می خوانیم : « بنفسی أنت من مغیب لم یخل منا ، بنفسی أنت من نازح ما نزح عنا ؛ جانم فدایت ای پنهانی که از میان ما بیرون نیستی ، جانم فدایت ای دور از نظری که از ما دور نیست».
بنابراین امام زمان (ع) غایب به معنی پنهان از انظار همه نیست ، بلکه پنهان از انظار بعضی ها زندگی ناشناخته ای دارد که در جمع هست اما جمع او را احساس نمی کنند و او را نمی بینند و یا او را می بینند و نمی شناسند .
حال در این باب روایتی را خدمت شما مطرح می کنم . در یک جمله ای ، دومین نایب خاص امام زمان (ع) این گونه توضیح داده است : « و الله ! ان صاحب هذا الأمر یحضر الفرائض کل سنه ، فیری الناس یعرفهم و یرونه و لا یعرفونه ؛ (2) به خدا قسم صاحب الامر امام زمان (ع) در همه ی مراسم هرساله ( ظاهرا منظورش مراسم حج باشد ) حضور پیدا می کند ، او مردم را می بیند و مردم را می شناسد ، اما مردم او را می بینند ولی او را نمی شناسند .»
با توجه به این جمله ، امام زمان (ع) در میان مردم حضور پیدا می کند ، اما مردم او را نمی شناسند ، منتها نه در جای معین و مشخص که در این باره حرف ها و احادیث و اخبار فراوانی وارد شده است .
حدیث دیگری از قول امام صادق (ع) است که می فرمایند : « إن للقائم غیبتین یرجع فی إحداهما و الأخری لا یدری أین هو یشهد المواسم یری الناس و لا یرونه » . (3)
این حدیث می گوید : امام زمان (ع) دو غیبت دارد ؛ در یک غیبت بر می گردد . ظاهرا همان مساله غیبت صغری است و در غیبت دیگر امام زمان (ع) را نمی بینند، اومردم را می بیند ولی مردم او را نمی بینند ، در مراسم حضور پیدا می کند ، اگر هم خداوند بخواهد قدرت دید مردم را می گیرد ، به گونه ای که او در جمع باشد واو را نبینند . به هر ترتیب چیزی که می شود بیشتر به آن توجه کرد این است که امام زمان (ع) در میان مردم هست ، در مراسم شرکت می کند . در نقاط مختلف می رود ، به زندگی عموم خصوصا شیعیان خودش اشراف دارد و هیچ چیز از نظرش پنهان نیست ، اما در جایگاه های مقدس و مشاهد مشرفه رفت و آمد زیادی می کند و در شهر هایی ؛ مانند مکه ، کربلا ، نجف ، سامرا و همه ی مکان های مقدسی چون مسجد جمکران ، مسجد سهله ، مسجد کوفه توسط کسانی که لیاقت رؤیت او را داشته باشند ، زیاد دیده می شود .
در کتاب غیبت نعمانی روایت دیگری هم که ابوحمزه ثمالی از قول امام صادق (ع) یا امام باقر (ع) نقل می کند ، می گوید : امام زمان (ع) غیبتی دارد که ناگزیر است از این غیبت و زندگی سری و ناشناخته ، و در جای معینی هم زندگی نمی کند. اما در پایان این حدیث این جمله است که : « مدینه جای خوبی است » .
از این حدیث می توان فهمید ، جایی که آن حضرت بیشتر مواقع حضور پیدا می کند و یا به صورت ناشناخته زندگی می کند « مدینه طیبه » است ؛ یعنی مدینه النبی (ع).
بنابراین بر حسب اعتقادی که داریم ، امام زمان (ع) را ناظر بر همه ی امور و مشرف بر همه ی مکان ها می دانیم و چیزی نمی تواند جلوی اطلاعات امام را بگیرد تا اطراف و اکناف عالم از زیر دید و اشراف اطلاعات و علم امام زمان (ع) مخفی بماند .
ایشان در همه جا حضور دارند اما نه به معنای حضور مادی بلکه اشراف دارد و هر جایی هم که بخواهد حضور پیدا کند ، محدودیتی ندارد و ما باید همه جا خودمان ، اموالمان و رفتارمان را حفظ کرده و مجالس و معابر ، مراسم مذهبی و محیط زندگی خودمان را به گونه ای بسازیم که این لیاقت را داشته باشیم تا وجود مقدس امام زمان (ع) هم اگر حضور ناشناخته ای پیدا کرد ان شاءالله از رفتار و حالات و اخلاق و اعمال و وضعیت جامعه ی ما راضی باشد و قلب مقدسش از همه ی ما خشنود گردد.
از جمله جاهایی که امام زمان (ع) حضور پیدا می کند و حضور دائمی دارد و مستمرا می رود ، کربلای ابا عبدالله الحسین (ع) است و این طبیعی است . این یکی از ظلم هایی است که دل امام زمان (ع) را داغدار کرده و همیشه انتظار دارد خداوند پرده از رخسارش برکشد تا این مظلومیت را از دنیا برطرف کند و همچنین مظلومیت جده ی سادات حضرت زهرا (س) که مظلومه بزرگ تاریخ است .
امام زمان (ع) از جمله اقداماتی که پس از ظهورش انجام می دهد ، گرفتن انتقام از دشمنان حضرت زهرا (س) است . برای این که یکی از القابشان منتقم است و انتقام خون به ناحق ریخته ی حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و انتقام مظلومیت حضرت زهرا (س) را خواهد گرفت .
آیا هیچ مظلومی ، مظلوم تر از صدیقه طاهره (س) هست ؟ با آن همه توصیه های خداوند در قرآن کریم به امت پیامبر اکرم (ص) : ( قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا الموده فی القربی » (4) ؛ « ای پیامبر ! بگو جز محبت نزدیکانم ، اجری و مزدی از شما نمی خواهم » .
از رحلت پیامبر اکرم (ص) که نسبت به حرمت خاندانش توصیه اکید می فرمود چند روزی بیشتر نمی گذرد که درب خانه ی وحی و رسالت و خانه امامت و ولایت به آتش کشیده می شود و یگانه دختر رسول خدا و یادگار مصطفی به جرم دفاع از امامت و ولایت به شهادت می رسد و این امام زمان (ع) است که باید انتقام این مظلومه را بگیرد .
تشکیل زندگی
در این قسمت به اختصار با تکیه بر روایات و اقوال مختلف در این مورد بحث می کنیم .درباره ی نکته دوم که آیا امام زمان (ع) نیز مثل سایر افراد مؤمن تشکیل خانواده داده است یا نه ، دو جواب در این مورد وجود دارد :
اول : از آنجایی که مسأله ازدواج و تشکیل خانواده به عنوان یکی از اساسی ترین مسائل مؤمن و سنت نبوی است ، عادتا نباید امام زمان (ع) از این سنت مهم رویگردان باشد و سرباز زند ، باید مثل دیگر مؤمنین بلکه به عنوان امامی که همه ی سنت های الهی را انجام می دهد این امر را هم انجام داده باشد .
دوم : این که در برخی از روایات هم به این مطلب اشاره شده که امام زمان (ع) دارای اهل و عیال است ، گر چه روایاتی هم دیده می شود که تصریح به عدم آن دارند لذا بعضی معتقدند آن حضرت ازدواج نکرده است و دلایلی برای اثبات عقیده خود ارائه می کنند .
اما اگر امام زمان (ع) دارای خانواده است چگونه می شود ما این خانواده را نشناسیم ؟ در این نکته بحث مفصلی است که در کتب مفصل در مورد امام زمان (ع)مطرح شده است که می توان به آن ها مراجعه نمود .
محل زندگی
اما در نکته اول که راجع به محل زندگی امام زمان (ع) است ؛ اشاراتی وجود دارد که به بخشی از آن اشاره می کنم .در دعای ندبه این جمله به زبان همه ی افراد جاری است : « أین استقرت بک النوی ؛ بل أی أرض تقلک أو ثری ؟! أبرضوی أو غیرها ، أم ذی طوی ؟! عزیز علی أن أری الخلق و لا تری ، و لا أسمع لک حسیسا و لا نجوی ! ؛ (1) ای امام زمان در کجا هستی ، کدام سرزمین تو را در برگرفته است ، آیا در رضوی هستی ؟ یا در غیر آنجا ؟ آیا در « ذی طوی » هستی ؟ برای ما بسیار گران است که همه را ببینیم ولی تو دیده نشوی و از تو هیچ نه می شنویم و نه تو را می بینیم و نه احساسی از صدای تو داریم » .
این درد دلی است در دعای ندبه که به ساحت مقدس امام زمان (ع) شده است ؛ یعنی راجع به محل استقرار و محل زندگی ایشان سؤال می شود و جواب این است که ما نمی دانیم کجا هستی .
نکته مهمی که در ارتباط با زندگی و محل زندگی امام زمان (ع) در کتب تاریخی مطرح شده که بر سر زبان ها هم افتاده ؛ مثلا داستان جزیره ی خضراء آیا واقعا چنین چیزی صحت دارد ؟
در بعضی از کتب مثل بحارالانوار علامه مجلسی وکتاب نجم الثاقب مرحوم علامه محدث نوری و دیگر مآخذ ، مطالبی راجع به جزیره ی خضرا وارد شده است که شرح آن را مطرح نمی کنم ، اما چیزی که هست این داستان در میان شخصیت های برجسته ، موافقان و مخالفانی دارد که امام زمان (ع) در یک جایگاهی تحت عنوان جزیره ی خضرا زندگی کنند .
اما درباره ی موضوع کوه رضوی یا ذی طوی در بعضی منابع ، از جمله همین فراز از دعای ندبه راجع به کوه رضوی یا ذی طوی بحث به میان آمده است . آیا واقعا حضرت در کوه رضوی و ذی طوی زندگی می کند ؟
البته کوه رضوی و ذی طوی ازکوه های اطراف مدینه هستند که به عنوان نقاط مقدس به حساب می آیند و مردم به آنجا توجه می کنند . شاید وقتی هم امام زمان (ع) در آنجا رؤیت شده باشد ، اما به این معنی که در آنجا زندگی کند ، به صورت قطعی مورد قبول نیست .
نکته دیگری که باز در افکار عموم مطرح است ، سردابی است که در کنار حرم مطهر امام هادی و امام عسکری (علیهما السلام ) در شهر سامرا قرار دارد ؛ آنجا سردابی است که اکنون آنجا را زیارت می کنند ، بعضی ها فکر می کنند یا معتقدند که امام زمان (ع) در آنجا مخفی شده است .آیا واقعا این طور است؟ این هم معقول و مقبول به نظر نمی رسد ، البته خود سرداب به دلیل این که هم محل زندگی امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) بوده و هم امام زمان (ع) در آنجا متولد شده ، جایگاه مقدسی است . و یکی از مصادیق آیه شریفه است که می فرماید : ( فی بیوت أذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الأصال ) (1) که درباره ی خانه پیامبر اکرم (ص) است و خانه ائمه معصومین (علیهم الاسلام) هم جزو مصادیق این آیه به حساب می آیند . پس شاید از جمله مصادیق آن همین جایگاه و سردابی است که در سامرا وجود دارد ، اما نه عنوان این که امام زمان (ع) در آنجا پنهان باشد . از این جهت این مسأله توسط صاحب نظران مورد دفاع نیست .
به هر ترتیب ، نکته ای که اینجا قابل بحث است این است که آیا امام زمان (ع) پنهان است و در معرض دید حاضر نمی شود و یا پنهان نیست و زندگی ناشناخته ای دارد که دیگران ممکن است او را ببینند ولی او را نشناسند ؟
از روایات در این باب هر دو نظر را می توان دریافت ، اما آنچه را که غالب روایات و نظرات به آن توجه دارند این است که امام زمان (ع) از دید همه پنهان نیست ، امام زمان (ع) به آن معنی نیست ، به تعبیر حضرت آیت الله حسن زاده آملی که فرمودند « ما غایبیم ، او غایب نیست » او هر وقتی که بخواهد می تواند هر کجا و هر کسی را ببیند ، این ما هستیم که نمی توانیم هر وقتی که اراده کنیم او را ببینیم .
در دعای ندبه می خوانیم : « بنفسی أنت من مغیب لم یخل منا ، بنفسی أنت من نازح ما نزح عنا ؛ جانم فدایت ای پنهانی که از میان ما بیرون نیستی ، جانم فدایت ای دور از نظری که از ما دور نیست».
بنابراین امام زمان (ع) غایب به معنی پنهان از انظار همه نیست ، بلکه پنهان از انظار بعضی ها زندگی ناشناخته ای دارد که در جمع هست اما جمع او را احساس نمی کنند و او را نمی بینند و یا او را می بینند و نمی شناسند .
حال در این باب روایتی را خدمت شما مطرح می کنم . در یک جمله ای ، دومین نایب خاص امام زمان (ع) این گونه توضیح داده است : « و الله ! ان صاحب هذا الأمر یحضر الفرائض کل سنه ، فیری الناس یعرفهم و یرونه و لا یعرفونه ؛ (2) به خدا قسم صاحب الامر امام زمان (ع) در همه ی مراسم هرساله ( ظاهرا منظورش مراسم حج باشد ) حضور پیدا می کند ، او مردم را می بیند و مردم را می شناسد ، اما مردم او را می بینند ولی او را نمی شناسند .»
با توجه به این جمله ، امام زمان (ع) در میان مردم حضور پیدا می کند ، اما مردم او را نمی شناسند ، منتها نه در جای معین و مشخص که در این باره حرف ها و احادیث و اخبار فراوانی وارد شده است .
حدیث دیگری از قول امام صادق (ع) است که می فرمایند : « إن للقائم غیبتین یرجع فی إحداهما و الأخری لا یدری أین هو یشهد المواسم یری الناس و لا یرونه » . (3)
این حدیث می گوید : امام زمان (ع) دو غیبت دارد ؛ در یک غیبت بر می گردد . ظاهرا همان مساله غیبت صغری است و در غیبت دیگر امام زمان (ع) را نمی بینند، اومردم را می بیند ولی مردم او را نمی بینند ، در مراسم حضور پیدا می کند ، اگر هم خداوند بخواهد قدرت دید مردم را می گیرد ، به گونه ای که او در جمع باشد واو را نبینند . به هر ترتیب چیزی که می شود بیشتر به آن توجه کرد این است که امام زمان (ع) در میان مردم هست ، در مراسم شرکت می کند . در نقاط مختلف می رود ، به زندگی عموم خصوصا شیعیان خودش اشراف دارد و هیچ چیز از نظرش پنهان نیست ، اما در جایگاه های مقدس و مشاهد مشرفه رفت و آمد زیادی می کند و در شهر هایی ؛ مانند مکه ، کربلا ، نجف ، سامرا و همه ی مکان های مقدسی چون مسجد جمکران ، مسجد سهله ، مسجد کوفه توسط کسانی که لیاقت رؤیت او را داشته باشند ، زیاد دیده می شود .
در کتاب غیبت نعمانی روایت دیگری هم که ابوحمزه ثمالی از قول امام صادق (ع) یا امام باقر (ع) نقل می کند ، می گوید : امام زمان (ع) غیبتی دارد که ناگزیر است از این غیبت و زندگی سری و ناشناخته ، و در جای معینی هم زندگی نمی کند. اما در پایان این حدیث این جمله است که : « مدینه جای خوبی است » .
از این حدیث می توان فهمید ، جایی که آن حضرت بیشتر مواقع حضور پیدا می کند و یا به صورت ناشناخته زندگی می کند « مدینه طیبه » است ؛ یعنی مدینه النبی (ع).
بنابراین بر حسب اعتقادی که داریم ، امام زمان (ع) را ناظر بر همه ی امور و مشرف بر همه ی مکان ها می دانیم و چیزی نمی تواند جلوی اطلاعات امام را بگیرد تا اطراف و اکناف عالم از زیر دید و اشراف اطلاعات و علم امام زمان (ع) مخفی بماند .
ایشان در همه جا حضور دارند اما نه به معنای حضور مادی بلکه اشراف دارد و هر جایی هم که بخواهد حضور پیدا کند ، محدودیتی ندارد و ما باید همه جا خودمان ، اموالمان و رفتارمان را حفظ کرده و مجالس و معابر ، مراسم مذهبی و محیط زندگی خودمان را به گونه ای بسازیم که این لیاقت را داشته باشیم تا وجود مقدس امام زمان (ع) هم اگر حضور ناشناخته ای پیدا کرد ان شاءالله از رفتار و حالات و اخلاق و اعمال و وضعیت جامعه ی ما راضی باشد و قلب مقدسش از همه ی ما خشنود گردد.
از جمله جاهایی که امام زمان (ع) حضور پیدا می کند و حضور دائمی دارد و مستمرا می رود ، کربلای ابا عبدالله الحسین (ع) است و این طبیعی است . این یکی از ظلم هایی است که دل امام زمان (ع) را داغدار کرده و همیشه انتظار دارد خداوند پرده از رخسارش برکشد تا این مظلومیت را از دنیا برطرف کند و همچنین مظلومیت جده ی سادات حضرت زهرا (س) که مظلومه بزرگ تاریخ است .
امام زمان (ع) از جمله اقداماتی که پس از ظهورش انجام می دهد ، گرفتن انتقام از دشمنان حضرت زهرا (س) است . برای این که یکی از القابشان منتقم است و انتقام خون به ناحق ریخته ی حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و انتقام مظلومیت حضرت زهرا (س) را خواهد گرفت .
آیا هیچ مظلومی ، مظلوم تر از صدیقه طاهره (س) هست ؟ با آن همه توصیه های خداوند در قرآن کریم به امت پیامبر اکرم (ص) : ( قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا الموده فی القربی » (4) ؛ « ای پیامبر ! بگو جز محبت نزدیکانم ، اجری و مزدی از شما نمی خواهم » .
از رحلت پیامبر اکرم (ص) که نسبت به حرمت خاندانش توصیه اکید می فرمود چند روزی بیشتر نمی گذرد که درب خانه ی وحی و رسالت و خانه امامت و ولایت به آتش کشیده می شود و یگانه دختر رسول خدا و یادگار مصطفی به جرم دفاع از امامت و ولایت به شهادت می رسد و این امام زمان (ع) است که باید انتقام این مظلومه را بگیرد .
پی نوشت:
1. دعای ندبه .
2. سوره نور ، آیه 36.
3. مهدی موعود ، ص 930.
4. بحارالانوار : 156/52.
5. سوره شوری ، آیه 24.
نوشته شده توسط جوادحیدری | نظرات دیگران [ نظر]
