تقسیم افعال به سه گونه، تقسیمی عقلی است ؛ زیرا در تعامل دو نفر با هم یا حقی در میان هست و یا چنین نیست .

در صورت نخست که شخص حقی بر دیگری دارد، یا حق او ادا می شود که این کار «عدل»  نامیده می شود .

و یا حق او ادا نمی شود که در این حالت «ظلم» تحقق یافته است .

در صورت دوم نیز یا شخصی که حقی بر گردنش نیست به دیگری خیری می رساند یا چنین نمی کند. در حالت اوّل ، فضل و احسان

و در حالت دوم عدالت تحقق یافته است .

تقسیم سه گان? افعال، گذشته از عقلانی بودن، مبنای قرآنی و حدیثی نیز دارد. در قرآن کریم آمده است:





در این آیه ، افعال مثبتی که خداوند به آنها امر می کند، به دو قسم عدل و احسان تقسیم شده است و منظور از احسان ، تفضّل است؛

همان گونه که در احادیث نیز این مطلب تصریح شده است . (9)

در دعاها نیزمیخوانیم:






« اللّهُمَّ فَصَلِّ علی? محَمّدٍ وَآلِهِ وَاحْمِلْنی بِکَرَمِکَ عَلَی التََّفضُّلِ ولا تَحْمِلْنی بِعَدْ لِکَ عَلَی الاستِحْق?اقِ » (11)




در برخی احادیث، تصریح شده که عدل ، برای اقام? حق است:


إنَّ العَدْلَ میزانُ اللهِ سُبْحانَهُ، الَّذی وَضَعَهُ فِی الْخَلْقِ وَنَصَبَهُ لِإِقامَةِ الْحَقِّ ( 12)

عدل، میزان خداوند سبحان است که میان مخلوقات گذارده و آن را برای اقام? حق قرار داده است.

عادل ترین خلق کسی است که بیشتر به حق حکم کند.

این معنا، رایج ترین معنای عدل در عرف عام و نیز آ یات و احادیث است، هرچند ممکن است گاهی به معنایی عام تر به کار رود.


-------------------- پی نوشت -------------------------------
8. سوره مبارکه نحل ، آیه 90 .
9. نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت 231
10 . کفعمی، البلد الأمین، ص 317
11 . صحیف? سجادیه، ص 58 ، دعای 13
12 . غرر الحکم، ح 3464
13 . همان، ح 3014